مفهوم مقاومت به سموم در حشرات
 قدمت حشرات به 350 ميليون سال بر مي‎گردد. در طول اين قرون متمادي حشرات با طبيعت بصورت Coevolution زندگي مي‎كردند. از زماني كه انسان در صدد مقابله با حشرات برآمد از اسلحه‎اي بنام سموم استفاده نمود. تا كنون بيش از هزاران تركيب شيميايي، توليد و بر عليه حشرات بكار برده شده است. بديهي است حشرات نيز براي مقابله با اين فشار طبيعي كه بوسيله انسان هدايت شده است مكانيسم هايي را براي بقاء خود و نسل‎هاي آينده خود بكار برده اند. انتخاب طبيعي بصورت بطئي در طول تاريخ بين حشرات و محيط اتفاق مي‎افتد. با كشف سموم و استفاده از آن در كنترل حشرات در حقيقت روند انتخاب طبيعي (Natural selection) توسط انسان با شتاب فوق العاده‎اي  به پيش رفته است. تعريف مقاومت از نظر سازمان جهاني بهداشت  بدين صورت است: 

   «توانايي بقاء يك حشره به غلظتي از سم كه قبلاً توسط آن غلظت كاملاً  از بين مي‎رفت». اين توانايي بقا بصورت ارثي به نتايج بعدي انتقال مي‎يابد. تاكنون گزارش هاي متعددي از مقاومت به سموم در انواع و اقسام حشرات ارائه شده است.

مشكلات مقاومت به سموم در حشرات
1 ـ مقاومت به سموم در حشرات باعث بقاي حشره در طبيعت و در نهايت ادامه خسارت اقتصادي و بهداشتي خواهد بود

2 ـ مقاومت در حشرات باعث افزايش غلظت سم براي كنترل بهتر حشرات شده در نتيجه از نظر اقتصادي، بار مالي بيشتري براي انسان داشته و آلودگي محيط زيست را نيز افزايش مي‎دهد

3 ـ استفاده بيشتر از سموم باعث آلودگي محيط زيست شده و موجودات غيرهدف مثل حشرات مفيد و موجوداتي كه در سير تكاملي جانوران و طبيعت نقش اساسي دارند را از بين مي‎برد

4 ـ سموم استفاده شده، وارد چرخه تغذيه انسان و حيوانات شده و ناهنجاري هاي متفاوتي را باعث مي‎گردد.

5 ـ مقاومت به سموم، انسان را وادار به سرمايه‎گذاري در جهت كشف سموم جديد مي‎نمايد كه اين مسئله كاملاً مقرون به صرفه نمي‎باشد

6 ـ مقاومت به سموم در حشرات باعث بازپديدي بيماري هاي مختلفي كه توسط حشرات به انسان منتقل مي‎شوند گرديده است. بطور مثال بازپديدي و تداوم مالاريا يكي از نمونه‎هاي بارز مقاومت پشه آنوفل به سموم است.

مكانيسم هاي مقاومت به سموم در حشرات
            استفاده مداوم از سموم بر عليه حشرات در طي سال هاي متمادي باعث انتخاب طبيعي و مقاومت به حشرات به سموم شده است. انسان با انواع و اقسام سموم به جنگ با حشرات پرداخته است و حشرات براي مقابله و فرار از اين هجوم انسان سپرهائي را در جهت بقاء بكار برده اند كه در جاي خود قابل بحث خواهد بود. بطور كلي مكانيسم هاي مقاومت به سموم بطور اختصار به شرح ذيل مي‎باشند:

1 ـ كاهش نفوذ سم (Reduced penetration)
در اين نوع مقاومت, تغييراتي در جلد حشره بوجود مي‎آيد كه از نفوذ سم بداخل بدن آن ممانعت مي‎نمايد. ممانعت از ورود سريع سم به داخل بدن حشره فرصت كافي براي ساير مكانيسم هاي مقاومت را فراهم مي‎آورد. مثالهاي متعددي از اين نوع مقاومت و همچنين ژن هاي مسئول، در مگس خانگي گزارش شده است.

2 ـ مقاومت از طريق شكست سم توسط آنزيم هاي حشره  (Metabolic resistance)
 در اين نوع مقاومت , آنزيم هاي موجود در بدن حشره و يا آنزيم هائي كه در اثر تماس با سم در بدن موجود افزايش يافته و تغيير كمّي و كيفي مي‎يابند باعث شكسته شدن سم شده و اثرات آنها را خنثي مي‎نمايند. سه گروه از آنزيم ها در مقاومت به انواع و اقسام سموم دخيلند كه به اجمال مي‎توان به آنزيم هاي ذيل اشاره نمود: Glutathione S-transferases Mixed, function oxidases و Esterases. اين گروه از آنزيم ها در فعل و انفعالات مهم شيميايي كه باعث شكسته شدن سموم مي‎شوند مشاركت دارند.

3 ـ تغيير در سيستم هدف در حشرات (Target site insensitivity)
همانگونه كه قبلاً اشاره شد مكانيسم عمل سموم بر روي حشرات اكثراً بر روي سيستم عصبي است. در اين نوع مقاومت كه از بدترين مكانيسم هاي مقاومت در حشرات مي‎باشد, حشره با تغيير در ساختمان اهداف سموم كه اكثراً كانال هاي يوني هستند باعث عدم اثربخشي سموم مي‎باشد. بطور مثال حشره با تغيير در تعداد كانال هاي يوني سديم و پتاسيم و كاهش آنها باعث مقاومت مي‎گردد. علاوه بر اين تغييرات شيميايي در واحدهاي ساختماني و مولكولي حشرات باعث كاهش affinity سم در محل هدف شده و مقاومت را باعث مي‎شود. مقاومت به سموم فسفره باعث تغيير ساختماني در آنزيم استيل كولين استراز شده و لذا سم به آنزيم نچسبيده و در نهايت باعث عدم انتقال پيام‎هاي عصبي نخواهد شد.

4 ـ تغييرات رفتاری (Behavior change)
 تحريك پذيري خيلي از سموم باعث شده است كه حشره از تماس با  سم دوري نمايد و يا به مكانهائي كه سمپاشي شده است وارد نشود. اين نوع مكانيسم مقاومت در حقيقت حاصل تغييرات فيزيولوژيكي در بدن است. تغييرات رفتاري در حشرات باعث عدم تأثيرپذيري سم بر روي حشره شده و باعث شكست كنترل بيماري‎هاي منتقله توسط حشرات در دنيا شده است.

5 ـ دفع سم (excretion)
دفع سم يكي از مكانيسم هاي مقاومت به سموم در حشرات است. بدين معني كه سم بدون جذب شدن از طريق مقعد حشره دفع مي‎شود.

فاكتورهائي كه در مقاومت به سموم نقش دارند
مقاومت حشرات به سموم در طبيعت يك مسئلة چندبعدي است و بستگي به اثرات متقابل فاكتورهاي مختلف دارد . اين فاكتورها عبارتند از:

1 ـ فاكتورهاي ژنتيكي
 مانند جهش , فراواني ژنهاي غالب مقاومت

2 ـ فاكتورهاي توليد مثلي
مانند تعداد نسل در سال, اندازه جمعيت حشرات, تعداد جفت‎گيري, بكرزائي و غيره

3 ـ فاكتورهاي رفتاري اكولوژيكي
مانند مهاجرت حشرات, فرار از حشره‎كش, اثر مواد طبيعي و آنزيمهاي شكنندة سم, عادات درون خواري و برون‎خواري

4 ـ فاكتورهاي سم‎پاشي
مثل سابقه استفاده از سموم, قسمتي از جمعيت كه تحت تأثير سم قرار مي‎گيرند, غلظت حشره‎كش استفاده شده, خاصيت ابقائي سم, راه تماس, مرحله‎اي از رشد حشره كه در تماس با سم قرار مي‎گيرد. اثرات متقابل سموم با عوامل كنترل كننده محيطي, استفاده از مخلوط دو سم, الگوي سمپاشي, رهاسازي حشرات نر عقيم.

راههاي مقابله با مقاومت در حشرات
            به منظور استفاه بهينه از سموم و براي مقابله با مقاومت، لازم است كه قبل از بروز مقاومت به سموم راهكارهاي مناسبي در جهت مقابله با اين مسئله ارائه گردد. سازمان جهاني بهداشت اقدامات ذيل را بدين منظور پيشنهاد نموده است:

1 ـ تغيير دادن غلظت حشره كش و دفعات سمپاشي

2 ـ استفاده از سموم در مواقع ضروري و بصورت منطقه‎اي

3 ـ استفاده از سموم در جائي كه اپيدمي حاصل مي‎شود

4 ـ استفاده از سموم با خاصيت ابقائي كمتر

5 ـ استفاده از سموم براي كنترل بخشي از سيكل زندگي حشره مثل لارو و يا حشره كامل

6 ـ استفاده از مخلوط دو سم

7 ـ جايگزيني سموم

8 ـ استفاده از سموم بصورت rotation

9 ـ استفاده از فرمولاسيون هاي مناسب سموم

10 ـ استفاده از سينرژيست‎ها

11 ـ عدم استفاده از سموم کندرها

12 ـ كشف سم جديد با مكانيسم عمل متفاوت

13 ـ استفاده از روش هاي كنترل غيرشيميايي